Die Urkunden Heinrichs V. und der Königin Mathilde
<<75.>>

Heinrich nimmt seinen Getreuen Cristallo di Premariacco und seine Verwandten in seinen Schutz, gewährt ihnen Anteil an der Allmendenutzung und alleinigen Gerichtsstand vor König oder Kaiser und erlässt ihnen eventuelle für Körperverletzungen fällige Bußen.

Bei Verona, (1110) 1111 Mai 19.

Vorbemerkung Thiel, Stand: 2010

Abschriften eines vom Patriarchen Raimund von Aquileja erwirkten notariellen Vidimus von 1288 Juli 10: Aus dem 14. Jh. in Ms. Fontanini 260 f. 277r–v der Stadtbibliothek zu San Daniele (B). – Aus dem 18. Jh. von der Hand Giusto Fontaninis († 1736) in Ms. Fontanini 262 p. 244–247 ebenda (C). – Zwei Abschriften des 18. Jh. ein und derselben Hand in cod. 3277 f. 47r–v der Biblioteca Marciana zu Venedig (D1) und (als Einzelabschrift) im Staatsarchiv zu Modena (D2). – Zwei Abschriften des 18. Jh. von der Hand des Bern. Maria De Rubeis († 1775) in cod. 4284 f. 169r–v (E1) und f. 138v–139v (E2) der Biblioteca Marciana zu Venedig. – Einzelabschrift des 19. Jh. in ms. 943/I der Stadtbibliothek zu Udine (F).

Druck aus D1 (mit Hinweis auf B in Anm. 3): Stumpf, Acta imp. 664 no 472 zu 1111 = Posse, CD Sax. regiae 1.2,24 no 28 Auszug.

Reg.: Liruti, Notizie delle vite et opere scritte da letterati del Friuli 4,27 zu 1110. – Stillfried-Märcker, Mon. Zoll. 8,2 no 3. – Ladewig-Müller, Konstanzer Reg. 1,84 no 677. – Dobenecker, Reg. Thur. 1,226 no 1067. – Knipping, Kölner Reg. 2,13 no 81. – Tallone, Regesto dei Marchesi di Saluzzo 3 no 8. – Stumpf Reg. 3060, alle zu 1111.

In einem Randvermerk in C vermerkt Fontanini zu dem Vidimus von 1288 “ex autographo penes me”, das Original war aber in keiner der Bibliotheken, in die sein Nachlass gelangte (u.a. San Daniele, Marciana zu Venedig), zu ermitteln; zu Fontanini vgl. Baseggio in Biogr. degli Italiani 7,438ff., ebenda 10,90ff. zu De Rubeis; wenn Liruti von “diploma …, ch’io conservo tra’ miei Mss.” spricht, ist damit sicher nicht das Original, sondern eine Kopie (wohl nach dem Vidimus von 1288) gemeint. – Wo die Lesungen von D1 und D2 bzw. von E1 und E2 übereinstimmen, was ganz überwiegend der Fall ist, werden im Apparat nur die Siglen D und E ohne Zahlenexponenten verwendet.

Verfasst von Notar Adalbert A; vgl. Hausmann, Reichskanzlei 65 no 29. Die Diktatzuweisung gilt auch für den erst auf die Korroboratio folgenden, rechtsgeschichtlich höchst interessanten dispositiven Zusatz; denn das dortige pro eorum fidelitate retinenda hat eine wörtliche Parallele in D.71 (propter eorum fidelitatem retinendam) und in D.76 (propter fidelitatem eorum retinendam), wobei D.71 auch (s. dortige Vorbemerkung und Anm. c) die Anregung für die Erweiterung der Intitulatio um et patricius (s. Anm. d) lieferte; auch die stilistisch matt wirkende Anknüpfung des Zusatzes mit Insuper etiam eis damus (vgl. schon weiter oben in D.75 selbst: Hoc etiam eis damus) entspricht dem Diktat des Notars, vgl. z.B. D.76: Ad hoc etiam concessimus.

Zu Handlungsort und Datierung vgl. Vorbemerkung zu D.74. Da im Vidimus-Text davon die Rede ist, dass das Original, an dem sich noch sigillum cereum integrum et illesum befand, nimia vetustate incipiebat consumi, ist darauf womöglich die fragmentarische Rekognitionszeile (zu denkbarer anderer Erklärung s. Anm. an), mit Sicherheit aber wohl, durch Beschädigung und Verlust der Schluss-I, das fehlerhafte, in der Literatur bisher schon durchwegs korrigierte Inkarnationsjahr 1110 (s. Anm. av) zurückzuführen. – Der genannte Markgraf Werner ist wohl mit dem 1093 oder 1094 von Heinrich IV. eingesetzten Markgrafen von Ancona und Herzog von Spoleto identisch, vgl. Ficker, Forschungen 2,246f.; zum Markgrafen Bonifaz (del Vasto) vgl. Bordone in Boll. stor.-bibliogr. subalpino 81, 587ff., Nachdr. in Ist. stor. It., Nuovi studi stor. 1,29ff. (s.a. Vorbem. zu D.*191); beide zählten zusammen mit dem Grafen Albert von Biandrate (zu diesem s. Schluss der Vorbem. zu D.70) zu den Mitbeschwörern des Vertrags von Ponte Mammolo (s. D.70/V).

In nomine sanctę et individuę trinitatis. Henricus divina favente clementia quartus Romanorum imperator augustus et patricius. Iuxta consuetudinem nostrorum antecessorum regum et imperatorum intelleximus esse dignum et rationabile regia largitate nostros remunerare fideles secundum eorum meritum, scientes, quod ex fidelibus fideliores fient et ex fortibus regnum nostrum fortius erit et tutius. Quapropter omnibus Christi nostrique fidelibus tam futuris quam presentibus notum fieri volumus, qualiter nos ob dilectionem Cristalli fidelis nostri de Premariaco et dignam petitionem nostrorum principum tam Theutonici quam Italici regni atque Lombardici, Federici videlicet Coloniensis archiepiscopi atque Artuici Radisponensis et Ottonis Bauebergensis, Brunonis Spirensis, Vuodolrici Constantiensis, Petri Paduani, Erlungi Herbipolensis, episcoporum, necnon etiam comitum nostrorum, Hermanni de Sasonia, Federici de Anesberga, Federici de Zoller, Berengarii de Sulzupacha, Gotifredi de Calua, Federici etiam ducis de Sueuia, marchionis Vuarnerii et marchionis Bonifacii, Alberti de Blandrado aliorumque multorum nostrorum fidelium, ipsum predictum Cristallum et omnes coheredes ipsius et consanguineos universos in nostri mundiburdii tuitione suscipimus, ea videlicet conditione, ut neque dux, marchio, comes, vicecomes, castaldio, decanus aut aliqua nostri regni magna vel parva persona predictum Cristallum cum suis consanguineis in se ipsis aut in possessionibus suis aut in aliis ullis rebus mobilibus vel immobilibus, modo conquisitis vel adhuc conquirendis, inquietare, molestare, disvestire aut in aliquibus ullam iniuriam presumat facere. Hoc etiam eis damus, ut liberam communionem habeant ipsi et successores eorum sine omni lesione vel alterius contradictione in pascuis, in pratis, in silvis, in piscationibus, in venationibus et in aliis omnibus, quę ad communem usum pertinent. Precipimus etiam, ut ad placitum non deducantur nisi ante nos vel successores nostros reges vel imperatores. Si quis autem huius nostri mundiburdii violator extiterit, centum libras auri optimi componat, medietatem nostrę camerę, medietatem vero dictis hominibus eorumque heredibus. Quod ut fortius esse credatur et ab omnibus diligentius et inviolabiliter observetur, sigilli nostri impressione eandem paginam inferius insigniri precipimus. Insuper etiam eis damus, ut, si lesionem commiserint, unde banno nostro subiaceant, nihil inde componant, quia eis imperiali pietate pro eorum fidelitate retinenda atque confirmanda remisimus.

Signum domini Henrici quarti Romanorum imperatoris invictissimi.

Burcardus cancellarius vice Alberti [......].

Dat. XIIII. kl. iun., indictione tercia, anno dominice incarnationis millesimo centesimo decimo, regnante Henrico quarto rege Romanorum anno quinto, imperante autem primo, ordinationis eius undecimo; actum est iuxta Ueronam; in Christo amen.