Die Urkunden Heinrichs V. und der Königin Mathilde

Abbildungsverzeichnis der europäischen Kaiser- und Königsurkunden

<<35.>>

Heinrich bestätigt den Kaufleuten von Halberstadt die ihnen von seinen Vorgängern verliehenen Rechte und Privilegien und bewilligt zollfreien Handel auf allen königlichen Märkten.

Goslar, 1108 Mai 17.

Vorbemerkung Thiel, Stand: 2010

Original (ca. 42/42,5 b : 57,5 h) im Stadtarchiv zu Halberstadt (A).

Drucke aus A: Schmidt, UB d. Stadt Halberstadt 1,4 no 5. – Stumpf, Acta imp. 92 no 83. – Posse, CD Sax. regiae 1.2, 14 no 16 unvollständig. – Keutgen, Urk. z. städt. Verf.-Gesch. 46 no 77c Auszug. Reg.: Niemeyer in Neue Mitth. d. Thür.-Sächs. Vereins 5.2, 42 no 3. – Höhlbaum, Hansisches UB 1,4 no 6. – Mülverstedt, Magdeburger Reg. 1,341 no 882. – Schmidt, UB d. Hochst. Halberstadt 1,90 no 129. – Ficker in Wilmans, Add. z. Westf. UB 91 no 116/8. – Bode, UB d. Stadt Goslar 1,196 no 153. – Dobenecker, Reg. Thur. 1,220 no 1038. – Knipping, Kölner Reg. 2,9 no 56. – Vogt, Herzogtum Lothars 149 no 6. – Engel, Ravensberger Reg. 1,158 no 87. – B.-Petke Reg. 9. – Stumpf Reg. 3028.

Als fast wörtliche Wiederholung des DH.IV.203 von 1068 Mai 14 (= VU.) geschrieben von einem unbekannten Empfängerschreiber, der das graphische Vorbild der von der Hand des Notars Pibo A stammenden Vorurkunde (deren Original nicht, wie im Register zu DDH.IV. S. 777 gesagt, im 2. Weltkrieg verloren gegangen, sondern im Stadtarchiv erhalten ist) geschickt nachzuahmen wusste (vgl. besonders Anm. a und c). Aus der VU. konnte nicht nur das zutreffende iuvenilis etas (Z. ■), sondern auch die dort auf Heinrich III. bezogene Formulierung patris nostri Heinrici in der Seelgerätformel beibehalten werden, wobei aber bei dem jetzt gemeinten, noch nicht vom Bann gelösten Heinrich IV. offenbar bewusst das für diesen unangebrachte felicis memoriae der VU. weggelassen wurde (s. Anm. p).

Daraus ist zu schließen, dass die Reinschrift nicht unmittelbar nach dem Original der VU. erfolgte, sondern aufgrund eines Konzeptes, das der Kanzleinotar Adalbert A überprüft hatte, da diese Elision wohl nur auf ihn zurückgehen kann, der dann auch die Überarbeitung der Intervenientenliste vornahm, insbesondere aber das Diktat des Eschatokolls lieferte (vgl. Hausmann, Reichskanzlei 64 no 12). – Die Überprüfung durch den Notar wäre allerdings in einem Punkt flüchtig gewesen, da er es unterließ, in der unverändert aus der VU. übernommenen Intitulatio (s. Anm. b) die seinem eigenen Diktat gemäß spätestens seit dem D.19 (auch schon DD. † 16- † 18) unverzichtbare Erweiterung des Königstitels um Romanorum vorzunehmen.

Zu der für den Sachsenherzog Lothar aus der VU. (dort für Hz. Otto/Ordulf, 1059–1072, verwendet) beibehaltenen Bezeichnung dux Bardangorum (nach dem Bardengau um Lüneburg) vgl. Meyer von Knonau, Jahrb. 6,76f. und Kienast, Herzogstitel 329 und 332 mit Anm. 152. – D.35 oder das DH.IV.203 sind in dem D. Heinrichs VI. von (1196) April 10 (Schmidt, UB d. Stadt Halberstadt 1,10 no 9; B.-Baaken Reg. 503) teilweise wiederholt.

(C.) In nomine sancte et individue trinitatis. Heinricus divina favente clementia rex. Quicquid ad utilitatem sanctarum dei aecclesiarum sacerdotes Christi venerando eorumque peticionibus assensum prebendo conferimus, tam nobis quam parentibus nostris vivis sive defunctis profuturum esse sine dubio credimus. Unde precedentium patrum vestigia recta optantes imitari, augere bona aecclesiastica, aucta retinere nostroque, in quantum possumus, patrocinio tueri debemus, quatinus nostra iuvenilis etas et dandi in deo gloriam assequatur et data confirmandi inter homines gratiam non amittat. Universis igitur Christi nostrique fidelibus tam futuris quam presentibus notum esse volumus, qualiter dilectus et fidelis noster Reinhardvs Haluerstedensis aecclesię episcopus clementie nostre serenitatem supplicando adiit, uti suę civitatis scilicet Haluerstadensibus negociatoribus iura atque privilegia ab antecessoribus nostris regibus vel imperatoribus sibi concessa renovaremus denuoque nostra auctoritate confirmaremus. Cuius honestę peticioni ob nostrę animę parentumque nostrorum remedium et per interventum Friderici Coloniensis archiepiscopi ceterorumque, scilicet Adelgoti Magabvrgensis archiepiscopi, Bvrchardi Monasteriensis, Godescalci Mindensis, fidelium episcoporum nostrorum, Livtherii quoque ducis Bardangorum atque Friderici palatini comitis ac Herimanni comitis et Rodulfi marchionis atque ob iuge ac devotum prenominati Haluerstadensis episcopi servitium consentire decernentes regia munificentia predictis Haluerstadensibus negociatoribus iura atque privilegia ab antecessoribus nostris sibi concessa denuo renovavimus atque confirmavimus. Insuper quoque pro remedio animę patris nostri Heinrici imperatoris ceterorumque parentum nostrorum concessimus et regia nostra potestate renovavimus, ut, in quodcumque mercatum nostra vel antecessorum nostrorum auctoritate constitum (!) vel constituendum negotiationis suę causa intraverint, sine contradictione et districtione iudicum publicorum vel quarumque iuridiciariarum personarum vendendi et emendi vel quolibet modo commutandi sine theloneo perpetuam libertatem habeant et facultatem. Et ut hoc nostrę auctoritatis datum vel decretum firmius stabiliusque perseveret, hanc cartam inde scribi iussimus nostroque sigill[o i]mpressam manu propria subtus firmavimus.

Signum domni Heinrici regis invic(M.6.)tissimi.

Albertus cancellarius vice Rothardi Maguntini archiepiscopi et archicancellarii recognovi. (SI.1.)

Data XVI. kl. iunii, indictione I, anno dominicę incarnationis millesimo CVIII, regnante Heinrico quinto rege Romanorum anno III, ordinationis eius VIIII; actum est Goslarię; in Christi nomine feliciter amen.