Die Urkunden Heinrichs V. und der Königin Mathilde

Abbildungsverzeichnis der europäischen Kaiser- und Königsurkunden

<<273.>>

Heinrich gestattet B. Ulrich von Konstanz die Wiedererrichtung des von B. Konrad gestifteten Spitals in Kreuzlingen, das nach dessen Verfall B. Gebhard (III.) an das Nonnenkloster Münsterlingen verlegt hatte, und bestätigt dessen Dotation aus bischöflichen Rentegütern und die sonstigen Besitzungen.

Straßburg, 1125 Januar 7.

Vorbemerkung Thiel, Stand: 2010

Original (ca. 62/64 b : 67/67,5 h) im Thurgauischen Staatsarchiv zu Frauenfeld (A); Rückvermerk des 15. Jh.: Privilegium concessum domino Vodelrico Constanciensi episcopo, fundatori huius monasterii …; 17.Jh. (zur Hand vgl. Anm. n): Diser fundation außzug ist zw finden in dem Legerbuch no 1; andere etwa gleichzeitige Hand: Welches nit mehr vorhanden.

Drucke: Petrus, Suevia eccl. 255. – Gerbert, Hist. nigrae silvae 3,54 no 36 “Ex arch. Creuzlingano T. I. p. 370” = Grandidier, Hist. eccl. d’Alsace 2,252 no 598 Auszug. – Dt. Übers. in Thurgauisches Neujahrblatt 1838,6. – Desgl. Staiger in Freiburger Diözesan-Archiv 9,303 no 2. – Aus A: Meyer-Schaltegger, Thurgauisches UB 2,43 no 19.

Reg.: Lang, Hist.-Theol. Grund-Riß 431 no 10. – Stälin, Wirtemberg. Gesch. 2,321. – Pupikofer, Reg. d. Stiftes Kreuzlingen 5 no 1. – Hidber, Schweizer. Urk.-Register 1,486 no 1629. – Rég. Genevois 78 no 271. – Escher-Schweizer, UB Zürich 1,154 no 267. – Ladewig-Müller, Constanzer Reg. 1,88 no 729. – Steinacker, Reg. Habsburgica 1,13 no 35. – Wenizcke, Strassburger Reg. 1.2,309 no 418. – Ruperti in Jahrb. f. lothr. Gesch. 22,75 no 20. – Kocher, Solothurner UB 1,33 no 35. – Böhmer Reg. 2088. – Stumpf Reg. 3203.

Nach Empfängerkonzept verfasst und geschrieben von Notar Heinrich, vgl. Hausmann, Reichskanzlei 75 no 34. Die Tatsache, dass der Notar die Unterfertigungszeilen vorweg eingetragen hatte (s. Anm. b’), legt die Vermutung nahe, dass er die Niederschrift des Textes selbst zunächst vielleicht einem Empfängerschreiber hatte überlassen wollen.

In der auf Nennung des Besitzes verzichtenden Bestätigung Barbarossas von 1154 Mai 17 (DF.I.78), für dessen Sanktio D.273 als Vorurkunde verwendet wurde, ist irrigerweise von einer Besitzübertragung durch Heinrich V. die Rede (ea, quę parens et predecessor noster Henricus Romanorum imperator quartus abbatię Crucelin contulit et ab episcopo Constantiense Volrico necnon ab aliis quibuscumque Christi fidelibus collata confirmavit), was auf einer offensichtlichen Fehlinterpretation des iuvare concedimus (Z. ■) beruht (zur richtigen Bedeutung des concedimus vgl. Z. ■). – D.273 diente neben dem DF.I.78 auch als Vorurkunde des nichtbeglaubigten Entwurfes eines D. Heinrichs VI. von 1192 (B.-Baaken Reg. 200; vgl. Csendes, Kanzlei Heinrichs VI. 221 no 2.3.1).

Bemerkenswert ist, dass B. Gerold von Lausanne, der in dem eine gute Woche älteren D.269 als burgundischer Kanzler rekognosziert hatte, hier wie in D.274 sogar in der Zeugenliste der Kanzlertitel beigelegt ist (vgl. Hausmann a.a.O. 63; in dem ihn gleichfalls nennenden D.269 fehlt der Kanzlertitel). Das von B. Konrad († 976), der im Jahre 1123 auf Betreiben B. Udalrichs I. kanonisiert wurde, gestiftete Spital hatte innerhalb der Stadt Konstanz gelegen, vgl. Konrads Vita prior c. 5 (MGH SS 4,432 Z. 28f.: Quibus [scil. pauperibus] et domum in ipsa civitate aedificavit) und die Vita altera c. 15 (ebenda 439 Z. 9f.: ex propriis sumptibus Constantiae instituit hospicium). Zu den komplizierten, wohl als noch nicht endgültig geklärt anzusehenden topographischen und rechtlichen Umständen der Verlegung (s. dazu auch Konrads Translatio c. 7, a.a.O. 444* Z. 20ff.; zur Lage von Crucelin s. Meyer-Schaltegger a.a.O. 44 Anm. 10) vgl. Pupikofer, Gesch. d. Thurgaus 21,324ff., Meyer-Schaltegger a.a.O. 48f., Siegwart, Chorherren 284ff. und Meyer-Marthaler in Zs. f. Schweiz. Kirchengesch. 64,154ff. Das von einem prepositus geleitete hospitale (das Privileg P. Honorius’ II. von 1125 Nov. 27, JL 7220, Germ. pont. 2.2,28 no 1, Druck bei Meyer-Schaltegger a.a.O. 49 no 20, verwendet neben hospitale die Bezeichnung xenodochium) wurde erst 1145/46 in ein Augustiner-Chorherrenstift unter Leitung eines Abtes umgewandelt (s. Siegward a.a.O. 287; vgl. dazu das abbatia des DF.I.78).

Zur Bestimmung der Ortsnamen und der Zeugen vgl. die Anmerkungen bei Meyer-Schaltegger a.a.O. 45ff. – Die Identifizierung der meisten gräflichen Zeugen ist erleichtert durch die konkreteren Angaben des D.274. Den dort nicht genannten Ǒdalricus comes identifizierte Meyer-Schaltegger a.a.O. 47 Anm. I mit dem Grafen Ulrich von Baden (= Lenzburg), es dürfte sich jedoch nach Jänichen, Herrschafts- u. Territorialverhältnisse 1,9 Anm. 35 um Ulrich II. von Herrlingen, den Sohn des in DD.†249 und 255 genannten und 1123 Nov. 3 zu Tode gekommenen Ulrich I., handeln, der eine Woche zuvor in Straßburg vor dem Königsgericht gestanden hatte (s. D.*271).

(C.) In nomine sanctae et individue trinitatis. Heinricus divina favente clementia quartus Romanorum imperator augustus. Quoniam ex ignorantia nascitur oblivio, ex oblivione rerum immutatio, decrevit fidelis antiquitas patrum scripturę memorię commendare, quę voluit usque ad posteros fideliter pervenire. Scire itaque volumus tam presentis quam futurę etatis Christi fideles, qualiter nos pro remedio animę nostrę nostrorumque predecessorum atque successorum, interventu quoque dilectę coniugis nostrę Mathildis reginę, concedimus fideli nostro Ǒdalrico Constantiensi episcopo nostrorumque principum consilio de reditibus eiusdem ęcclesię, quę mensam suam contingunt, quoddam hospitale, quod ab incolis illius terrę Crucelin vocatur, ad pauperum Christi consolationem iuvare atque restaurare. Beatus enim Cǒnradvs eiusdem Constantiensis ęcclesię episcopus idem hospitale construxerat, quod ex negligentia quorundam successorum, quos idem fervor caritatis non accenderat, ex magna parte destructum felicis memorię Gebehardus ibidem episcopus prudenti illius ęcclesię consilio in alium transtulit locum, quem etiam homines terrę illius vulgari nomine Munsterlin vocant, ubi regali ordine sanctimoniales fideliter domino hodie famulantur. Volens itaque predictus episcopus destructum iam restaurare locum in honore sanctorum Ǒdalrici confessoris et Afrę martyris, constructum vero a predecessore suo conservare, nos adiit et, ut hęc idonee et sine gravi dampno ecclesię fierent, postulavit. Nos vero rem utrobique diligentius intuentes piis eius studiis acquievimus. Sunt autem hęc, quibus iamdictum iuvare concedimus locum: decimatione scilicet Sasbach, quam Ǒdalricus habuit, decimatione in Bollingen, item decimatione Trullinchouen, et beneficio unius hominis in Lancsuisa, et uno manso Horringen, item manso in suburbio, et agro uno Hurlin, et taberna Eigolteshouen, et decimatione de piscationibus eius, preterea quęcumque visus est habere in villa Richenbach, mancipiis, vineis, agris, pratis, pascuis, silvis, aquis aquarumve decursibus, molendinis, viis et inviis, exitibus et reditibus, cultis et incultis. Super hęc etiam predium Pathemaringen, quod dux Fridericus ad idem hospitale contradidit, et predium Cheruelmos, quod dux Heinricus donavit, et mansum in Bǒch, quem Waltherus dedit de Tegeruelt, ea scilicet ratione, ut nullus succedentium episcoporum aut dux, marchio, comes, vicecomes, advocatus sive aliqua maior vel minor persona inhabitantibus locum illum audeat quicquam presumptuose inferre aut possessiones eorum distrahere vel diminuere aut inbeneficiare, et ut nullus episcoporum aut aliqua persona in disponendis rebus eorum habeat potestatem, nisi ut provisores eiusdem loci petierint. Si quis vero, quod absit, huius nostrę concessionis decretum infringere presumpserit, auri purissimi C libras componat, dimidium camere nostrę, dimidium ipsi ęcclesię. Acta sunt hęc presentibus et consentientibus Anserico scilicet Bisuntino archiepiscopo, Geroldo Losannensi episcopo et cancellario, Stephano Metensi episcopo, Humberto Genuensi episcopo, Brunone Argentinensi episcopo, Arnoldo Spirensi episcopo, Bertoldo Basileensi episcopo aliisque principibus: Friderico duce, Cǒnrado duce, Godefrido palatino comite, Wilhelmo comite, Rǒdolfo comite, Adelberto comite, Adelberone comite, Hermanno comite, Wernhero comite, Wecelone comite, comite Petro, Ottone de Salm, Ǒdalrico comite, Burchardo comite, Hugone comite. Ut autem huius nostrę concessionis auctoritas stabilis et inconvulsa omni permaneat evo, hanc inde kartam manu propria confirmatam scribi et sigilli nostri impressione iussimus insigniri.

Signum Heinrici quarti Romanorum imperatoris (M.9.) invictissimi.

Phillippus cancellarius vice Adelberti Mogontini archicancellarii recognovi. (SI.4.)

Anno dominicę incarnationis MCXXV, indictione IIIa, VII. id. ian.; data Argentinę; feliciter amen.