Die Urkunden Heinrichs V. und der Königin Mathilde

Abbildungsverzeichnis der europäischen Kaiser- und Königsurkunden

<<148.>>

Heinrich nimmt das dem Kloster Cluny unterstellte Kloster San Benedetto Po in seinen Schutz und bestätigt ihm die von der (Mark-)Gräfin Mathilde geschenkten Besitzungen.

Speyer, 1115 Dezember 20.

Vorbemerkung Thiel, Stand: 2010

Original (ca. 37/37,5 b : 54 h) im Staatsarchiv zu Mailand (A); Rückvermerk des 12./13. Jh. (nachgezogen): Preceptum Heinrici IIII. imperatoris de omnibus, quę Matildis comitissa reliquid monasterio sancti Benedicti vivens seu moriens; Mitte des 15. Jh.: visum est per electos iudices (vgl. D.78).

Drucke: Contelori, Geneal. Mathild. 139 unvollständig = Scheid, Orig. Guelf. 1,547 no 38. – Aus A: Torelli, Reg. Mantov. 1,121 no 167 Auszug. – Rinaldi-Villani-Golinelli, CD Poliron. 286 no 93.

Reg.: Fiorentini, Mem. di Matilda 343. – Muratori, Delle antichità Estensi 1,293. – Fiorentini-Mansi, Mem. della gran contessa Matilda 344. – Erhard, Reg. Westf. 1,224 no 1417. – Bacchini, Istoria del mon. di S. Benedetto di Polirone lib. VI,39. – Ehlers, Metropolis 280 in no 49. – Böhmer Reg. 2043. – Stumpf Reg. 3122.

Verfasst und geschrieben von Notar Adalbert A, vgl. Pivec in MÖIG 51,27f. und Hausmann, Reichskanzlei 66 no 72. – Anlass dafür, dass die Impetration von D.148 durch das Kloster, das dafür Abgesandte nach Deutschland auf den Weg bringen musste, so rasch nach dem Tode († 1115 Juli 24) der in San Benedetto beigesetzten Markgräfin Mathilde erfolgte, war zweifellos, nachdem man in D.78 schon eine – auch Schenkungen Mathildes einschließende – umfassende Besitzbestätigung besaß, das Bestreben, von Heinrich als dem im Jahre 1111 eingesetzten und in den Augen des Klosters zweifelsfreien Allodialerben (s. D.73) insbesondere die Anerkennung der von Mathilde noch auf dem Todeslager (moriens) zugunsten des Klosters getätigten Verfügungen zu erlangen, die vermutlich beträchtliche Liegenschaften betrafen, da mit der Wahl des Begräbnisortes die Stiftung eines Gebetsgedenkens verbunden gewesen sein wird.

Dass Heinrich hier primär in seiner Eigenschaft als Erbe urkundet, beweist neben der Hervorhebung der Verwandtschaft durch Mathildes Bezeichnung als neptis nostra am deutlichsten die das unmittelbar vorangehende donavit aufgreifende Formulierung … nos donamus et … confirmamus. Diese Wortwahl ist übrigens sicher nicht beeinflusst durch die in dem großen Privileg Mathildes von 1115 Mai 6 (Goez, Urk. Mathildes no 138) wiederholt verwendete, jeweils auf Schenkungen ihrer Vorfahren bezogene Formulierung (nos similiter) damus, donamus, concedimus et confirmamus (S. 355 Z. 11f., 356 Z. 8f. u. 33; vgl. auch S. 355 Z. 25f.: Similiter dono, trado … concedo et confirmo). D.148 schließt zwar selbstverständlich auch den Inhalt der Mathilde-Urkunde ein, kann aber nicht mit Goez (S. 354) schlicht als deren Bestätigung bezeichnet werden, ebensowenig wie die anschließend aufgezählten DDLo.III.46 und 50, die vielmehr weitgehend nur Wiederholungen des DH.V.†262 von 1123 Nov. 16 darstellen (vgl. dortige Vorbemerkung).

Zur Intervention des Abtes Pontius von Cluny (s. dazu auch D.147) und seiner Verwandschaft mit Heinrich V. vgl. Vorbemerkung zu D.55, s. auch D.78. Der die Intervention enthaltende Passus rogatu et petitione … Mathildis comittissę ist bei Meyer von Knonau, Jahrb. 7,258 Anm. 43 irrtümlich als Zitat aus D.†262 ausgegeben, vgl. dazu dortige Vorbemerkung sowie zu D.245. – Zur Arenga vgl. Vorbemerkung zu dem ebenfalls von Adalbert A verfassten, drei Jahre älteren D.109.

(C.) In nomine sancte et indiviiduae (!) trinitatis. Heinricus divina favente clementia quartus Romanorum imperator augustus. Cum lubrici seculi condicio brevis sit et incerta, divinitus ammonemur, ut in hac valle lacrimarum, dum tempus habemus, seramus, quod in futuro cum gaudio metamus. Quapropter omnibus Christi nostrique fidelibus tam futuris quam presentibus notum fieri volumus, qualiter nos rogatu et petitione fidelium principum nostrorum, ob interventum etiam abbatis Cluniacensis Pontii, nostri dilecti consanguinei, et memoriam neptis nostrę Mathildis comittissę, abbaciam sancti Benedicti in Arione, quam antecessores ipsius ęcclesię Cluniacensi pro salute et remedio animarum suarum subdiderunt, sub mundiburdio nostrę tuitionis suscepimus et, quicquid Mathildis eidem ęcclesię donavit, dum vixit, et moriens dimisit, nos donamus et nostra imperiali auctoritate confirmamus, cum omnibus appendiciis, cultis et incultis, pratis, pascuis, silvis, venationibus, villis, areis, aquis aquarumque decursibus, molis, molendinis, viis et inviis, exitibus et reditibus et familia utriusque sexus et omni utilitate, quę inde exire vel contingere possunt. Precipimus etiam, ut nullus archiepiscopus, episcopus, marchio, comes, vicecomes, scultatius, gastaldio, vicedominus audeat predictam abbatiam de predictis bonis inquietare, molestare vel disvestire. Si quis vero, quod absit, huius nostri precepti paginam temerario ausu contraire temptaverit, auri libras centum componat, medietatem camere nostrę et medietatem supradicto loco. Quod ut verius credatur et ab omnibus inviolabiliter observetur, hanc cartam inde conscriptam et manu propria corroboratam impressione nostri sigilli insigniri iussimus.

Signum domni Heinrici quarti Romanorum imperatoris invictissimi. (M.9.) (SI.D.)

Burchardus cancellarius vice Frederici Coloniensis archiepiscopi et archicancellarii recognovit.

Data XIII. kal. ianuarii, indictione VIII, anno dominice incarnationis millesimo CXV, regnante Heinrico quinto rege Romanorum anno XI, imperante V; actum est Spirę; in Christo feliciter amen.