Die Urkunden Heinrichs V. und der Königin Mathilde
<<123.>>

Heinrich bestätigt dem von B. Werner von Straßburg gegründeten Kloster Muri den von dessen Verwandten, dem Grafen Werner (II. von Habsburg), verliehenen Rechtsstatus, nämlich die Freigabe aus erbrechtlichen Bindungen, die Übertragung an den Hl. Stuhl, die freie Abtwahl, die Reservierung der Vogtei für den jeweils ältesten Nachkommen mit Regelung seiner Rechte sowie die Rechtsstellung der klösterlichen ministri und Hörigen, und untersagt Übergriffe gegen die Besitzungen.

Basel, 1114 März 4.

Vorbemerkung Thiel, Stand: 2010

Acta Murensia des 12. Jh. in Abschrift aus der Mitte des 14. Jh. im Staatsarchiv des Kantons Aargau zu Aarau no 4947 f. 11v–13v (B).

Teilfaks. von B (f. 13v mit Eschatokoll): Brackmann, Hirsauer Reformbewegung Taf. II.

Drucke: Crusius, Ann. Suev. 320 Auszug. – Guillimann, Habsburgiaca 1192; 2262; 3233 Auszug angeblich “ex ipso autographo”. – Aus B: (Peirescius), Origines Murensis monasterii (ed. I u. II) 20. – (Tschudi), Origo et genealogia 171; 278; 379 = Ludewig, SS rer. germ. 2,415 (aus Peirescius) u. 473 (aus Tschudi). – (Studer), Murus et antemurale 9 mit dt. Übers. – Eccard, Origines Habsb.-austr. 212 (e). – Gallia christiana 5, Instr. 513. – Tschudi, Chron. Helveticum ed. Iselin 1,50; ed. Stadler-Stettler 1,183 Auszug mit dt. Übers. – Herrgott, Genealogia Habsburg. 1,309 aus Acta (h); 2.1,131 no 193 “ex archivo abbatiæ S. Blasii” (b). – Kopp, Vindiciae actorum Murensium 30 und 243. – Tschudi, Gallia comata ed. Gallati (ed. I u. II) 87 Auszug. – Grandidier, Hist. eccl. d’Alsace 2,219 no 565. – Roepell, Grafen von Habsburg 62 Auszug. – Kurz-Weissenbach in Beitr. z. Gesch. u. Lit. des Kantons Aargau 1,5 no 2 in dt. Übers. nach notariellem Transsumpt von 1558 März 21. – Kiem in Qu. z. Schweiz. Gesch. 3.2,40 no 14 (vgl. ebenda 110f.).

Reg.: Georgisch, Reg. chronol.-dipl. 1,498 no 1. – Lichnowsky, Gesch. Habsburgs 1,338 no 3. – Kurz-Weissenbach a.a.O. 128 no 2. – Erhard, Reg. Westf. 1,222 no 1394. – Stälin, Wirtemberg. Gesch. 2,320. – Trouillat, Mon. de Bâle 1,230. – Hidber, Schweizer. Urk.-Register 1,453 no 1578. – Goerz, Mittelrhein. Reg. 2,613 no 2208. – Rochholz in Argovia 16,10 no 14. – Fester, Reg. Baden 1,6 no 37. – Steinacker, Reg. Habsburg. 1,12 no 32. – Kocher, Solothurner UB 1,30 no 27. – Meyer-Marthaler u. Perret, Bündner UB 1,187 no 245. – Böhmer Reg. 2033. – Stumpf Reg. 3106.

Unter Verwendung einer Empfängervorlage verfasst von Notar Adalbert A (vgl. Hausmann, Reichskanzlei 66 no 58), der aufgrund der Wiedergabe der graphischen Zeichen (vgl. unten) auch als Schreiber des verlorenen Originals zu gelten hat. Seinem Diktat entspricht außer dem Protokoll der ganze Schluss ab Hoc eciam (Z. ■). – In der Datierung stimmt ab D.123 bis zum Jahresende seine Berechnung aller Jahreskennzahlen, indem er die seit Jahresbeginn (D.116) bis D.122 mit VII ständig um 2 Einheiten zu niedrige Zahl der Regierungsjahre (vgl. Vorbemerkung zu D.115) hier auf VIIII erhöhte; diese durch sehr späte Überlieferung (s. unten) gesicherte Zahl verdient den Vorzug gegenüber der Lesung VIII in B (vgl. Anm. br), weil andernfalls angenommen werden müsste, dass der Notar von der falschen VII in D.122 zu der richtigen VIIII von D.124 erst durch einen von D.123 repräsentierten rechnerischen Zwischenschritt gelangt wäre.

Sicher durch bloßes Versehen des Kopisten fehlt die Rekognitionszeile, deren ursprüngliches Vorhandensein im Original durch die Wiedergabe des zu ihr gehörigen Rekognitionszeichens gesichert ist; wenn allerdings Tschudi, Chron. Helvet. a.a.O. die Rekognitionszeile in der kanzleigemäßen Form Bruno cancellarius recognovit (deutsch: Bruno der Cantzler hats besechen) zu bieten vermag, ist dies jedoch keineswegs etwa darauf zurückzuführen, dass er über eine andere Textvorlage als B verfügt hätte, sondern, wie Kiem a.a.O. 110 und Hirsch ........ zutreffend vermuten, darauf, dass Tschudi die Ergänzung dem ihm bekannten D.125 für Einsiedeln (gilt ebenso für das D.124 für Zürich) entnahm.

In nomine sancte et individue trinitatis. Heinricus divina favente clemencia quartus Romanorum inperator augustus. Omnium sancte dei ecclesie fidelium presencium scilicet ac futurorum cognoscat industria, quod in regno nostro regulare quoddam monasterium situm est, in provincia scilicet Burgundia, in episcopatu Constanciensi, in pago Argowe dicto, in comitatu Rore, quod Mure nuncupatum est, quod tempore Cůnradi imperatoris in honore sancti Martini episcopi constructum honorifice et deo dicatum est a Wernhario Strasburgensi episcopo, parente scilicet Wernharii comitis de Habspurg. Nunc autem idem comes, a quo prefatum monasterium sive abbacia hereditario iure possessa est, nutu dei tactus et instinctus ipsum scilicet locum Mure cum omnibus nunc in presenciarum illuc collatis iusticiis legitimis et pertinenciis prediorum, mancipiorum, censorum, pecuniarum seu quarumcumque rerum ex toto super altare sancti Martini reddidit, delegavit et contradidit domino deo, sancte Marie, sancto Petro apostolo, sancto Martino episcopo et sancto Benedicto in proprietatem et potestatem [et] predicti monasterii abbati nomine Lútfrido eiusque successoribus in disposicionem liberam monasterioque necessariam, fratribus [deo] sub regula monastica inibi servituris ad utilitatem. Et ne umquam a posteris suis dei servicium illic destrui possit, constituit idem monasterium cum omnibus suis pertinenciis nunc collatis et dehinc conferendis ab hac die et deinceps non subdi omnino nec subesse iugo alicuius terrene persone vel potestatis nisi abbatis solius dominacioni et potestati et ordinacioni, et sic tocius libertatis iure et privilegio eam adampliavit et ob regni celestis hereditatem in Christo omnimodis stabiliter sublimavit. Dehinc omni potestate, servicio, iure, proprietate predicti monasterii ipse cum coniuge sua et filiis et filiabus sese omnino abdicavit et per manus Eghardi nobilis viri de Chúsnach in ius apostolice sedis mancipavit ac super altare sancti Petri principis apostolorum contradidit, hac videlicet condicione, ut singulis annis ad altare sancti Petri ab abbate predicti monasterii aureus nummus in quadragesima persolvatur eo pacto, ut libertatis istius et tradicionis statuta tanto perennius inconvulsa amodo permaneant et ut predictum cenobium sub Romane ecclesie mundiburdio et maiestate securum semper stabiliatur et defendatur. Et hoc eciam constituit, ut, quandocumque patre spirituali orbati fuerint, ipsi habeant liberam potestatem secundum regulam sancti Benedicti inter [se] vel undecumque, si opus fuerit, non solum eligendi, sed eciam constituendi. Qui si forte, quod absit, libertatem monasterii pervertere, sibi locum sanctum subicere attemptaverit sive aliquod servicii statutum inde sibi fieri exegerit, mox fratres cum suffragio religiosorum abbatum et ceterorum Christi fidelium in circuitu manencium secundum instituta sancti Benedicti hunc accusatum iusteque ab eis convictum dignitate sua abici perficiant aliumque iuxta predictam libertatem et sancti Benedicti regulam fratres sibi eligant et absque omni contradicione pro illo substituant. Constituit eciam, ut maior natu filiorum suorum commendante sibi abbate advocaciam habeat, non in beneficium et ius proprium, sed ad securioris et grate defensionis suffragium, qui non pro terreno comodo, sed pro eterna mercede sollicitus et studiosus bona et constitutam monasterii libertatem et iusticiam defendere voluerit. Hic denique abbate petente a rege accipiat bannum legittimum et ter in anno, si necesse fuerit, aut in ipso loco aut, ubicumque vel quandocumque abbati visum fuerit, invitatus ab illo veniat et ibi placitum iustum pro causis et necessitatibus monasterii rite peragat. Nullum autem aliud servicium, ius aut beneficium sibi pro hoc concedi recognoscat nisi eternam dei mercedem et tercium bannum et conswetudinariam iusticiam et in illis trium placitorum diebus in unoquoque unum maltrum de frumento et unum fruicschingum et unum siclum de vino et cetera ad hoc pertinencia. Preterea constituit, quod nisi abbate volente et advocante bona et loca monasterii suis frequenciis temerarius et sine causa minime adeat vel attingat nec presumptuosus in eis placitum quodlibet vel pernoctandi licenciam habeat nec omnino aliquem advocatum pro se faciat nec aliquam absque racione calumniam, pervasionem aut iniuriam monasterio, abbati vel familie faciat. Si autem non ut advocatus, sed pocius calumniator et pervasor monasterii fuerit, omnino potestatem habeat abbas cum consilio fratrum hunc penitus reprobare et alium regia adiutus potestate, si aliter fieri non potest, sibi utiliorem undecumque eligere. Ministris quoque et familie sanctuarie eandem concedit legem, quam cetere libere abbacie, que secundum deum ordinate sunt, habent, ut tanto fideliores prelatis suis per omnia serviant. Hoc eciam nos ipsi imperiali auctoritate nostra sa[n]ccimus et confirmamus, ut nulla deinceps persona parva sive magna supradictum monasterium de aliquo beneficio suo inquietare, molestare, disvestire ulterius audeat. Si vero forte, quod absit, aliquis aliqua temeritate vel pertinacia prave inductus hanc nostri precepti paginam infirmare vel infringere presumpserit, centum libras auri componat, medietatem camere nostre et medietatem predicte ecclesie. Ut autem hoc ab omnibus credatur et inviolabiliter conservetur, hanc cartam manu propria corroboratam sigilli nostri inpressione insigniri iussimus. Huius rei testes sunt: Burkardus Monasteriensis episcopus, Rudolfus Basiliensis episcopus, Wido Curiensis episcopus, dux Fridricus, dux Berchtoldus, comes Goetfridus palatinus, Hermannus marchio, comes Arnolfus de Lentzburg, Růdolfus frater eius, Adelbero comes de Froburg, Adelbertus comes de Habesburg.

Signum domini Heinrici quarti Romanorum inperatoris invictissi[mi] (M.9.).

Data IIII. non. marcii, indictione VII, anno dominice incarnacionis MoCoXIIIIo, regnante Heinrico IIIIo rege Romanorum anno VIII[I], inperante III; actum est Basilee; in Christo feliciter amen.

(SR.) (SMP.)