Schillmann 3300

S. tituli sancte Cecilie presbytero cardinali, apostolice sedis legato.

Monasterio Jotrensi quod ad Romanam ecclesiam nullo pertinet mediante, ordinis sancti Benedicti, Meldensis diocesis, abbatisse regimine destituto, .. priorissa et conventus ipsius, vocatis et presentibus omnibus que voluerunt, debuerunt et potuerunt commode interesse, die ad eligendum prefixa, viam compendii eligentes, in Margaretam de Sargines, Isabellam de Choy, Mariam de Menilio, Dyonisiam, Galienam, et Helisandim de Jaciaco, moniales ejusdem monasterii, compromittere curaverunt, dantes eis eligendi abbatissam de gremio dicti monasterii plenariam potestatem, ac promittentes illam in abbatissam sine aliqua contradictione recipere, quam dicte sex unanimiter et concorditer ducerent eligendam. Dicte vero sex moniales dilectam in Christo filiam Margaretam de Jaciaco, monialem, quondam thesaurariam, predicti monasterii, in abbatissam ipsius monasterii concorditer elegerunt. Sane Falca et quibusdam aliis ejusdem monasterii monialibus, in hoc adherentibus ipsi Falce, se opponentibus electioni hujusmodi, et procuratoribus partium propter hoc in nostra presentia constitutis; nos dilectum filium nostrum J[ohannem] sancti Nicolai in carcere Tulliano diaconum cardinalem eis concessimus auditorem. Coram quo per procuratorem Falce sibique adherentium predictarum, asserentem dictis compromissariis potestatem providendi prefato monasterio sub certo modo, videlicet usque ad consumptionem cujusdam candele, que in capitulo ipsius monasterii accensa extitit, fuisse concessam, variis objectis tam contra electionis formam, quam contra personam electam; quia non poterat in curia de ipsorum veritate constare, nos dilecto filio magistro Willhelmo de Valle Gringnosa, Drocensi archidiacono in ecclesia Carnotensi, et collegis suis, causam hujusmodi instruendam, tam per interrogationes earumdem partium quam per receptionem producendorum ab ipsis testium, sub certa forma duximus committendam. Quibus tandem juxta formam eamdem eis traditam remittentibus causam ipsam, nos cardinali prefato tunc infirmitate impedito, dilectum filium nostrum Jacobum, sancte Marie in Cosmidin diaconum cardinalem, auditorem dedimus in causa predicta. Coram quo licet de objectis nichil inveniretur esse probatum, tamen ex hiis que coram delegatis ipsis acta fuerunt nova contradictionis materia insurrexit. Siquidem in actis remissis ab archidiacono et collegis eisdem quedam interrogationes dicte Margarete electe facte, ac ipsius responsiones post juramentum de veritate dicenda prestitum subsecute ad eas, inter cetera continentur, que tales sunt. „Item utrum jam erat consumpta candela, quando Maria de Menilio, una de ipsis compromissariis, de facto elegit predictam Margaretam. Respondit dicta Margareta, quod sic.Item utrum ante quam dicta Maria de Menilio vice sua et aliarum compromissariarum elegisset dictam Margaretam, candela predicta que accensa fuerat in capitulo, usque ad cujus consumptionem eligere debebant, jam erat consumpta. Respondit dicta Margareta, quod quando dicta Maria vice sua et aliarum compromissariarum ipsam elegit, candela non erat consumpta, et tamen ea consumpta eligere poterant et debebant.Item utrum dicta Maria non elegit eam nisi semel. Respondit dicta Margareta, quod dicta Maria non elegit eam nisi semel.“ Ex hiis autem dictus procurator Falce ac adherentium earumdem dicebat eamdem Margaretam electam inexcusabiliter de perjurii reatu convinci. Respondendo namque ut premittitur ad primam premissarum trium interrogationum, quod quando Maria de Menilio ipsam elegit, erat consumpta candela, et ad secundam, quod quando ipsam elegit eadem Maria, candela consumpta non erat, convincitur duo directe contradictoria respondisse. Quorum alterum necessario deficiens veritate prestito juramento asserens, proculdubio perjurii reatum incurrisse videtur, cum responsiones premissas, que ad dictas duas primas interrogationes facte fuerunt, ad diversos actus referri responsio ad premissam interrogationem tertiam subsecuta, que unicam tantum electionem fuisse asserit, non permittat. Verum pro parte prosequentium electionem predictam ad excusationem ipsius electe multipliciter instabatur, ad cujus verisimilitudinem ex eo sumebatur specialiter argumentum, quod ex dictis testium aperte colligitur actus electionis fuisse diversos, cum testes deponant expresse, quod dicta Maria de Menilio primo nomine suo ac sociarum suarum supradictam Margaretam elegit, et postmodum rediens ad capitulum cum electa, quibusdam monialibus murmurantibus electionem factam se non intellexisse ad plenum, ad electionem iterato processit dicens hoc modo: Ego nominavi et elegi Margaretam de Jaciaco in abbatissam nostri monasterii vice mea et aliarum compromissariarum, et adhuc eligo. Ex quibus suadere nitebatur allegans, responsionem factam ad primam interrogationem, in qua querebatur de electione de facto, ut responsio interrogationi concordet, ad secundum actum, qui potius electionis repetitio quam electio dici debet, quique tantum de facto processit, cum jam alia electio que de facto et jure valuerat precessisset; secundam vero et tertiam ad primam electionem, que sola, ut predicitur, de jure valebat, queque sola et unica, ut eadem tertia responsio continet, de jure merito dici potest, quia ipsa una tantum habuit juris effectum, interpretatione benigna nec minus rationabili referendas. Interpretationem hujusmodi eo fulciens similitudinis argumento, quod et Dominus Samaritanam alloquens, cum primo dixisset: Vade, voca virum tuum; illa respondente: Non habeo virum; ipse responsionem ejus approbans, subjunxit: Bene dixisti: Non habeo virum; quinque enim viros habuisti, et hunc quem habes non est tuus vir; hoc vere dixisti. Si enim ille qui est ipsa veritas, quem nemo dubitat omnis mendacii et notabilis contradictionis expertem, usus est hujusmodi varietate loquendi, nunc ad factum verba referens, nunc ad jus illa retorquens, et virum et non virum nominans, quem de facto pro viro sciebat haberi, et virum de jure non esse; multo fortius est in muliere fragili et simplici excusabiliter hujusmodi locutionis varietas toleranda, ut ad factum prima, reliquis vero duabus ejus responsionibus ad jus interpretatione cum predicta facti serie concurrente relatis, ipsa non solum a perjurio, sed et a nota cujuscunque mendacii et contradictionis appareat excusata. Sicut enim lex que dicit eum qui duas simul habuit uxores infamiam comitari, uxores appellat, quarum altera de jure, altera de facto tenentur; et in alia lege dicitur, et ad jus et ad factum eadem et ejusdem substitutionis verba posse referri; sic et electe, in prima sua responsione, secundam electionem, que solum de facto processerat, electionem licuit nominare; in aliis vero et precipue in tertia, juris efficaciam attendendo, primam solam electionem dicere, que sola de jure valebat; secunda quasi effectu de jure carente nulla reputata penitus prout erat. Nam et jura adeo pro non facto reputant quod fit inutiliter vel non jure, ut secundum ea pro non cauto habeatur, quotiens vitiose cavetur, et ecclesie que pastorem, ac universitates que actorem habent inutilem, nullum pastorem vel actorem videantur habere, nec condempnatus reputetur, qui rite non extitit condempnatus. Sic itaque sine nota perjurii eadem electa dicere potuit se non nisi semel electam, intentionem suam non ad inutilem electionis secunde actum dirigens, sed ad primum, qui solus de jure sortiebatur effectum. Sicut et servi venditor in venditione ipsius, legem ne manumittatur adiciens, non de manumittentis actu, qui est inefficax, sed de manumissionis effectu cogitasse videtur. Nec si eadem electa dictam primam interrogationem considerans, super electione solum de facto conceptam, eamque ad predictum secundum actum referens, respondit candelam tunc fuisse consumptam; secundam vero interrogationem advertens simpliciter super electione formatam, et eam de primo actu electionis, quam de jure valere putavit, intelligens, candelam non esse consumptam tunc temporis affirmavit, ex hoc de perjurio potest aut de mendacio reprehendi; presertim cum et si aliter intelligende forent predicte responsiones, et eam illas taliter fecisse constaret, ipsa sibi providerit errorem in eisdem responsionibus habitum revocando. Adiciebatur insuper ad ejusdem excusationem electe in dicta responsione ad primam interrogationem facta, in eo errorem intervenisse scripture, quod ubi: Sic, positum est, poni: Non, potius debuisset; et errorem hujusmodi procurator predictam electionem prosequentium se obtulit probaturum. Ex adverso autem fuit ad ista responsum, quod cum examinatio judiciaria et maxime in interrogationibus circa ea que sunt facti versetur, ex quibus postmodum quid juris sit sumitur, et jus super facto examinato fundatur, omnes predicte confessiones sunt ad factum solummodo referende. Nam et jura docent ea tantum que in factum respiciunt in confessionem vel attestationem posse deduci; nec judicum consultationem de facti questione, que in ipsorum consistit arbitrio, et de quo eorum est diligenter inquirere, conceptam admitti; eisque de facto consulentibus non debere presides consilium impertiri. Preterea cum examinatorum sit ad facti examinationem intendere, dictisque archidiacono et collegis commissa fuerit sola facti veritas inquirenda, certis interrogationibus per eumdem cardinalem Johannem, tunc auditorem, missis eisdem, ad quas facti tantum incertitudo coegit, cujus solius in illis idem tunc auditor certitudinem venabatur, constat quod examinatores predicti solum de facto querebant, et per consequens supponendum est solum de facto responsum; quia, sicut canon dicit, quacunque arte quis juret, Deus tamen conscientiarum testis hoc accipit, sicut ille cui juratur intelligit. Est igitur ad factum juxta intentionem examinatorum, qui proculdubio ad facti veritatem eliciendam tantummodo intendebant, dicta responsio referenda. Nam et electio sicut et venditio, et ceteri actus, qui tamen de jure sumunt effectum, facti non immerito dici potest, et dum de electionis veritate queritur, responderi debet de illa, que de facto processit, que licet interdum non habeat juris effectum, potest tamen electio nominari; sicut et in jure frequenter electio nominatur, que de jure non valet, ut est videre in omnibus juribus que narrant diversas electiones in discordia celebratas, quarum saltem alteram necesse est omnino juris effectu deficere. Sic etiam manumissio que nulla est, manumissio tamen appellatur in jure, ut evidenter indicat lex que dicit civitati romane semel prestite secundam manumissionem nichil addere vel detrahere potuisse. Nec obstant jura que ad probandum quod ea que non jure fiunt, pro non factis habentur, pro parte altera sunt inducta. Licet enim hoc habeat juris fictio, illa tamen veritatem facti aliquatenus non immutat, cum facte res nulla constitutione juris haberi valeant pro infectis. Nec ad excusationem proficit, sed officit potius, erroris revocatio allegata, cum hujusmodi revocatio, si diligenter attenditur, perjurium implicet, non excludat. Nec similitudo collocutionis Dominice, non ad interrogationem aliquam subsecute, parti alteri suffragatur, cum in judiciis non mistice, sicut ibi, sed explicite, prout natura judiciorum, que non ad inducenda, sed ad explicanda et decidenda dubia inventa sunt, exigit, sit loquendum. Nos itaque circa premissa cum fratribus nostris deliberatione prehabita, eidem negotio ipsorum consilio providentes; mandamus quatinus si originalia acta extant et dicte tres interrogationes et responsiones tales inveniantur in eis, quales superius continentur, nec per examinatores et scriptores juratos in earum altera error intervenisse probetur superius allegatus, predicta electione cassata, de alia persona ydonea auctoritate nostra provideas monasterio memorato. Quod si vel in dictis actis originalibus scriptum inveniatur, prout ex parte ipsius allegatur electe, vel per examinatores et scriptores sicut premittitur de hujusmodi errore constiterit, cum non debeat rerum veritas gestorum erroribus vitiari, et electionem confirmes eamdem, et illi quam juxta hujusmodi mandati nostri tenorem prefici monasterio sepefato contigerit, facias munus benedictionis impendi et a suis subditis obedientiam et reverentiam debitam exhiberi. Contradictores etc. Non obstante –. Recepturus ab ea postmodum nostro et ecclesie Romane nomine fidelitatis solite juramentum, juxta formam quam tibi sub bulla nostra mittimus interclusam. Formam autem juramenti quod ipsa prestabit de verbo ad verbum nobis per ejus patentes litteras suo sigillo signatas, per proprium nuntium quantocius destinare procures. Dat. Viterbii, XIV kalendas januarii, anno tertio.